Zasady pomiaru podstawowej temperatury ciała
Renata: Wiemy już, że do celów płodnościowych należy używać termometrów szklanych z cieczą metaliczną, a najwygodniejszy jest termometr owulacyjny. W tym odcinku określimy jak mierzyć temperaturę w metodzie Rötzera. Opis jest szczegółowy ponieważ tylko dobrze przeprowadzony pomiar temperatury wraz z dokładną obserwacją objawów płodności pozwala prawidłowo rozpoznać płodność w cyklu miesiączkowym.
Przygotowanie termometru do użycia: Termometr powinien być przygotowany wieczorem poprzedniego dnia, tzn. czysty i strząśnięty. Zalecany sposób strząsania: Ujmujemy górną część termometru, przeciwną do zbiorniczka, palcem wskazującym i kciukiem. Skierowujemy rękę w dół a następnie szybkimi i krótkimi ruchami nadgarstka, przypominającymi otrzepywanie dłoni po umyciu, strząsamy słupek cieczy metalicznej w dół. Termometr lepiej strząsać nad łóżkiem niż nad podłogą lub umywalką. Jeśli wysunie się z dłoni i upadnie na miękkie podłoże, to może się nie stłucze. Przed pomiarem przygotowany termometr powinien leżeć w futerale w zasięgu ręki (wstawanie po termometr zaburza temperaturę).
Pora pomiaru: Temperaturę podczas cyklu powinno się mierzyć codziennie, po spoczynku, o stałej porze, najlepiej rano, zaraz po przebudzeniu, przed wstaniem i wykonaniem jakiejkolwiek czynności jak picie, jedzenie czy udanie się do toalety. Jeśli pomiar jest dokonywany przed 7.30, to, wg prof. Rötzera, dopuszczalna rozpiętość pory mierzenia może wynosić 90 minut. Wybraną porę pomiaru wpisujemy na karcie cyklu (np.5-6.30; 6-7.30). Godzinę pomiaru dokonanego poza przyjętym przedziałem należy zaznaczyć na karcie cyklu. Temperaturę można też mierzyć o innej, nie rannej, stałej porze np. dokładnie o 20.00 (nastawić budzik), po godzinnym, biernym odpoczynku w fotelu (by uzyskać temperaturę spoczynkową, nie trzeba spać). Należy pamiętać, że przed każdym pomiarem podstawowej temperatury ciała musi być minimum 1 godzina biernego odpoczynku.
Sposoby pomiaru: Temperaturę powinno się mierzyć wewnątrz organizmu (wewnątrz jam ciała wyścielonych śluzówką): w ustach pod językiem, w pochwie lub w odbytnicy. Pomiar pod pachą jest niemiarodajny bo określa temperaturę skóry. W każdym cyklu należy przyjąć stałe miejsce mierzenia i zapisać je na karcie cyklu obok pory pomiaru.
- Pomiar w ustach pod językiem (oralny): Termometr należy włożyć głęboko pod język, aż do jego nasady, zawsze po tej samej stronie wędzidełka, język opuścić miękko na termometr i zamknąć usta. Podczas mierzenia termometr należy trzymać nieruchomo. Pomiar powinien być wykonywany zawsze w tym samym miejscu jamy ustnej. W zależności od miejsca w ustach wskazania mogą się różnić nawet o kilka kresek. Przed pomiarem nie należy jeść, pić, palić ani rozmawiać.
- Pomiar w pochwie (waginalny): Termometr wprowadzić głęboko do pochwy tak, by oparł się o jej sklepienie, a mięśnie ściśle obejmujące termometr zaczęły go wypychać. Jest to ważne, ponieważ temperatura w pochwie jest zależna od głębokości. Termometr podczas pomiaru należy przytrzymywać ręką lub bielizną. Ten ostatni sposób jest szczególnie dogodny dla matek mierzących temperaturę w czasie karmienia piersią (wypróbowałam). Mają one wtedy obie ręce wolne i dziecko nie zabiera im termometru z ust, co mogłoby się zdarzyć przy pomiarze oralnym.
- Pomiar w odbytnicy (rektalny): Leżąc na boku z podkurczonymi nogami należy delikatnie wprowadzić natłuszczony zbiorniczek termometru do odbytnicy na głębokość około 1,5 cm, w czasie pomiaru termometr przytrzymywać ręką. Następnie wyjąć, wytrzeć i odczytać wskazanie.
Czas pomiaru:
a) lekarskim lub owulacyjnym termometrem z galinstanem mierzymy niezależnie od miejsca pomiaru przez 5 minut
b) polskim rtęciowym termometrem owulacyjnym, jeśli się jeszcze taki ma, należy mierzyć:
- 2 minuty w pochwie lub w odbytnicy
- 4 minuty w ustach pod językiem
c) zwykłym, lekarskim termometrem rtęciowym należy mierzyć dłużej, odpowiednio 5 lub 8 minut.
Wynik pomiaru: Wskazania termometru, należy odczytywać bezpośrednio po wyjęciu termometru z miejsca mierzenia. Jest to bardzo istotne, bo w niższej temperaturze otoczenia słupek cieczy metalicznej trochę się kurczy (w temperaturze +25 st. C –niezauważalnie; w temperaturze +15 st. C -nawet o 0,1 st. C, czyli o jedną kreskę w ciągu 2-3 minut od wyjęcia termometru). W przypadku późniejszego odczytywania wskazań termometru w sytuacji, gdy w trakcie cyklu mają miejsce wahania temperatury otoczenia np. przy wyjeździe pod namiot lub jesienią przy włączaniu ogrzewania (najpierw jest zimno, a potem ciepło), może dojść do przekłamań. Nieodkładanie odczytu na później zapobiega takim problemom. Dlatego przed wyjęciem termometru z miejsca mierzenia należy mieć przygotowany budzik z oświetleniem tarczy, komórkę lub słabą latarkę do oświetlenia skali termometru (nie może oślepiać). Bezpośrednio po wyjęciu termometru należy odczytać wynik pomiaru. Odczytu dokonujemy z dokładnością do pół kreski (0.05 st. C) i zapisujemy na karcie cyklu stawiając kropkę danego dnia na linii poziomej (pełne kreski), lub pomiędzy liniami (pół kreski). Wyniki pomiarów z kolejnych dni łączymy prostymi odcinkami. Jeżeli któregoś dnia temperatura nie zostanie zmierzona, należy zostawić wolne miejsce i nie łączyć rozdzielonych przerwą temperatur.
Zaburzenia: Na karcie cyklu u dołu trzeba zanotować w kolumnach odpowiednich dni wszelkie czynniki mogące zaburzyć podstawową temperaturę ciała:
- choroba : ból gardła, ból zęba, katar, kaszel, przeziębienie…
- odmienna od przyjętej porę pomiaru (zapisać godzinę),
- częste wstawanie w nocy (symbol- wst)
- wyraźnie późniejsze niż zwykle położenie się spać poprzedniego dnia (symbol- póź.), mało snu (mniej niż 6 godzin)
- alkohol wypity w większej ilości poprzedniego dnia wieczorem (symbol- alk)
Jeśli czynnik zakłócający wywoła wyraźną zmianę temperatury, to taki pomiar należy uznać za zakłócony. Kropki zaburzonych temperatur ujmujemy w nawiasy (.), a ich wartości nie bierzemy pod uwagę przy interpretacji krzywej termicznej.
Piotr: Jak przezwyciężać ewentualne trudności techniczne?
Uszkodzenia: Ze względu na swoją zasadę działania (współczynnik rozszerzalności termicznej jest stałą fizyczną) termometr szklany z cieczą metaliczna jest miernikiem precyzyjnym i nie może się rozregulować. Ewentualne uszkodzenia mają charakter mechaniczny, są łatwe do zauważenia i najczęściej uniemożliwiają dokonanie pomiaru.
Na wypadek stłuczenia aktualnie używanego termometru warto mieć przygotowany drugi, zapasowy, wyskalowany wcześniej względem pierwszego. Skalowanie należy przeprowadzić dokonując jednoczesnego pomiaru tej samej temperatury dwoma (nie więcej!) termometrami w szklance ledwo ciepłej wody (temperatura: 36,5-37st.C). Strząśnięte wcześniej termometry należy równocześnie włożyć do szklanki wody, przytrzymując tak, by zbliżając się do siebie zbiorniczkami, tworzyły kształt minimalnie niedomkniętej litery V i nie dotykały ścianek ani dna szklanki. Po odczytaniu wyników trzeba obliczyć i zapisać różnicę wskazań obu termometrów. Uwaga: Warto wiedzieć, że w związku z minimalnymi różnicami w przyklejeniu skali do kapilary wskazania 2 termometrów mogą się od siebie różnić nawet o 2 kreski, ale dla konkretnej pary termometrów jest to wartość stała. Dlatego wykresy podstawowej temperatury ciała uzyskane za pomocą pomiarów dwoma termometrami szklanymi w tym samym czasie są do siebie równoległe. Pierwszego z tych dwu sprawdzonych termometrów należy używać do pomiarów podstawowej temperatury ciała. Na drugi należy nakleić plasterek z informacją o różnicy wskazań względem pierwszego, aktualnie używanego (np. wskazuje o 1 kreskę więcej ) i schować. Gdy pierwszy termometr zostanie stłuczony, należy wyjąć drugi zapasowy i nim kontynuować pomiary. Przy zapisywaniu wyników pomiarów dokonanych drugim termometrem należy uwzględniać wyznaczoną przy skalowaniu różnicę wskazań. W ten sposób uzyskamy taki wykres temperatury, jaki dałby pierwszy termometr, jeśliby nie został stłuczony. W nowym cyklu mierzymy nadal temperaturę termometrem nr 2, ale odklejamy z niego plasterek i zapisujemy już jego rzeczywiste wskazania. Niezwłocznie po stłuczeniu termometru należy dokupić kolejny termometr, wyskalować względem aktualnie używanego w szklance letniej wody, nakleić plasterek z informacją o poprawce w stosunku do stosowanego i schować jako zapasowy. Zmianę termometru należy zawsze zaznaczyć na karcie cyklu (dobrze jest także zapisać tam różnicę wskazań obu termometrów).
Przerwanie słupka cieczy metalicznej można zlikwidować poprzez strząśnięcie jej do zbiorniczka lub ostrożne podgrzanie zbiorniczka w ciepłej wodzie (temperatura do ok. 39st.C dla termometru owulacyjnego).
Autorzy:
- Renata i Piotr Zdulscy – instruktorzy INER-Polska.