Powoływanie się na nieefektywność NPR jest grą reklamową na rzecz antykoncepcji. Efektywność obu rodzajów regulacji poczęć: naturalnych i sztucznych zależy od czynników psychologicznych, chociaż niewątpliwie efektywność stosowania NPR jest w większym stopniu niż w metodach antykoncepcyjnych zależna od błędu użytkownika. Niezależnie jednak od błędów wynikających z niewłaściwego stosowania NPR, nieznajomości lub nieprzestrzegania jego zasad, istnieją zmienne osobiste, które zwiększają prawdopodobieństwo efektywnego użytkowania NPR, np. starszy wiek (po 30. r. życia), wyższy stopień wykształcenia, uprzednie doświadczenie z systematycznego stosowania pigułki hormonalnej (Labbok, Klaus, Barker, 1988). Ponadto niektóre zmienne psychologiczne decydują o tym, czy przyjęty styl życia małżeńskiego będzie zgodnie z założeniami metody skuteczny.
Takimi zmiennymi są, np.:
Wsparcie ze strony małżonka. Bardziej efektywne w stosowaniu NPR są pary przekonane co do słuszności wspólnej decyzji odnośnie do planowania rodziny i faktycznie zgodne co do stosowanej metody NPR (por. Raith i in. 1997, s. 191). Wsparcie ze strony współmałżonka odnośnie do korzystania z NPR oraz jego zadowolenie z pożycia małżeńskiego stanowią silne wzmocnienie dla efektywnego stosowania danej metody planowania rodziny.
Dojrzałość psychiczna. NPR wymaga tego, aby kobieta akceptowała siebie taką, jaką jest i była dojrzała uczuciowo, gdyż tylko wtedy będzie posiadała takie cechy, które umożliwią efektywne stosowanie NPR, jak: wysokie poczucie własnej wartości, zaufanie do własnych możliwości zwłaszcza w zakresie kreowania własnego losu poprzez panowanie nad skutkami aktywności seksualnej, umiejętność przyjęcia odpowiedzialności za siebie, partnera i wspólne pożycie. Poza tym osoba o dojrzałej emocjonalności cechuje się bogactwem uczuć wyższych, np. zdolnością do poświęcenia, do ofiarności, do uwzględniania potrzeb innych, do opanowania takiej ekspresji pragnień (pożądania, podniecenia), która nie jest przez nią lub społecznie akceptowana.
Obraz siebie. Kobiety o „nowoczesnym” obrazie siebie i swej roli w życiu (przypisujące sobie więcej cech tradycyjnie określanych jako męskie) chcą mieć mniej dzieci, są więc bardziej uważne i rygorystycz ne w stosowaniu wszelkich zasad zapewniających skuteczność stosowanej metody planowania rodziny (por. Scanzoni, McMurry 1972).
Poczucie lokalizacji kontroli. Kobiety, które charakteryzują się wewnętrznym poczuciem lokalizacji kontroli mają zaufanie do siebie, do swoich zdolności obserwacji własnego ciała, ustalania dni płodnych i podejmowania decyzji co do zbliżeń małżeńskich. Polegając na sobie, nie liczą na szczęśliwy zbieg okoliczności, ale efektywnie wykorzystują zdobyte umiejętności.
Skłonność do podejmowania ryzyka (…). Pary, które nie unikają odpowiedzialności za skutki swoich działań seksualnych (Raith i in. 1997, s. 191) oraz nie są skłonne do eksperymentowania w zakresie zastosowań NPR są bardziej skuteczne w unikaniu poczęcia dziecka niż pary, które stosują własne modyfikacje zasad NPR i lubią podejmować ryzyko, a wzmocnione udanymi próbami, czują się bezpieczne. Pomimo niestosowania się ściśle do zaleceń NPR, mają nadzieję, że i tym razem uda się uniknąć poczęcia (Trussell, Grummer — Strawn, 1990).
Subiektywna ocena prawdopodobieństwa poczęcia dziecka.Ocena ta jest związana z wewnętrznym poczuciem większej lub mniejszej płodności własnej. Kobiety, które mają wewnętrzne przekonanie, że łatwo mogą począć dziecko są bardziej ostrożne, a tym samym bardziej efektywne w stosowaniu NPR, niż kobiety, które oceniają swoją płodność jako niską. Tak więc nie tyle subiektywna ocena zysków i strat zwią zanych z „niepożądaną ciążą”, ile oso biste przekonanie o szansie poczęcia dziecka jest ważnym determinantem stosunku do zasad NPR (Trussell, Grummer — Strawn, 1990, s. 71).
Motywacja. Badania czynnika motywacyjnego w zakresie ograniczania prokreacji są istotne dla analiz skuteczności różnych metod planowania rodziny. Oprócz sterylizacji, wkładki wewnątrzmacicznej, iniekcji i implantów podskórnych, efektywność pozostałych metod zależy w różnym stopniu od czynników o charakterze psychicznym. W zależności od stopnia motywacji do ograniczenia liczby dzieci, rodzice dobierają metody o różnym stopniu pewności i zawodności, o różnym stopniu udziału czynnika własnej aktywności i stosują je z różnym stopniem rygoryzmu. Im bardziej małżonkowie są motywowani, żeby nie mieć dzieci, nawet nieskuteczne metody stają się skuteczne. Inaczej mówiąc, np. trudna sytuacja ekonomiczna może spowodować zmniejszenie motywacji posiadania dzieci i wtedy ograniczanie płodności jest względnie efektywne (Easterlin 1980). Silna presja związana z kontynuowaniem nauki lub pracy zawodowej jest również pozytywnie skorelowana z efektywnością NPR (Raith i in. 1997, s. 191).
Limitowanie lub przekładanie w czasie poczęcia. Znaczenie czynnika motywacyjnego ilustruje również zjawisko częstszego poczęcia się pierwszego dziecka pomimo stosowania NPR niż po osiągnięciu planowanej liczby dzieci. W badaniach kwestionariuszem ponad 200 par w stanie Oregon (USA) okazało się, że NPR został oceniony jako efektywny przez 88% par odkładających poczęcie na czas późniejszy i przez 94% par zdecydowanych o zakończeniu prokreacji (Boys, 1988). Z badań kanadyjskich wynika, że wśród małżeństw, które chciały odłożyć poczęcie na pewien czas wskaźnik Pearla wynosił 16.09, natomiast wśród par starających się uniknąć poczęcia w przyszłości analogiczny wskaźnik wynosił 1.09 na 100 lat kobiecych (Kippley, Kippley, 1987). Przeciętne wskaźniki skuteczności metody wynosiły odpowiednio 14.56 dla odkładających poczęcie i 4.13 dla starających się go uniknąć. Podobnie w badaniach włoskich — wskaźnik ciąż dla par odkładających poczęcie wynosił 3.6, zaś dla par, które nieplanowały więcej dzieci wynosił zero (Ryder, 1993, s. 725). Gdy zmienił się poziom motywacji i nie chodzi o przesunięcie w czasie urodzenia następnego dziecka, przy ogólnie pozytywnym stosunku do powiększenia rodziny, ale o limitowanie liczby dzieci — stosowany sposób planowania rodziny stał się bardziej efektywny (por. Whelpton i in. 1966).
Zgodność stosowanej metody z sumieniem i światopoglądem.Poziom przewidywanego konfliktu moralnego związanego ze stosowaniem antykoncepcji wyznacza zachowania związane z NPR. Im bardziej NPR jest jedynym akceptowanym sposobem planowania rodziny, tym bardziej zdeterminowana postawa do stosowania go zgodnie z zaleceniami i większa jego efektywność, gdyż małżonkowie nie mają innej alternatywy chcąc zachować spokój sumienia.
Stopień obciążenia dzieckiem. Wybór metody planowania rodziny oraz decydujący o efektywności sposób jej stosowania, zależy również od oceny stopnia obciążenia dzieckiem w przypadku jego poczęcia. Dziecko, jest podświadomie oceniane w aspekcie zysków i strat, i ta ocena decyduje, zdaniem niektórych autorów (Ryder, Westoff 1971, s. 134; Scanzoni, 1975, s.7, 12), o skuteczności planowania rodziny. Pary małżeńskie, które jeszcze nie mają dzieci, nie są w stanie obiektywnie ocenić tych zysków i strat, dlatego podświadoma motywacja posiadania dziecka łatwiej przyjmuje górę nad motywacją ograniczenia liczby dzieci w rodzinie.
Podświadome pragnienia kobiety co do posiadania dziecka.Pragnienie dziecka nie zawsze idzie w parze z chęcią posiadania go. Pragnienie jest bowiem funkcją podświadomości, związane jest z całą historią życia, osobowością i nastawieniem macierzyńskim, natomiast chcenie uwarunkowane jest racjonalną oceną aktualnej sytuacji, która może nie sprzyjać realizacji pragnień. W sytuacji bardzo silnego konfliktu między pragnieniem a chęcią dziecka mogą zawieść teoretycznie efektywne metody z powodu błędu użytkownika.
Częstotliwość współżycia seksualnego. Pary, które są przyzwyczajone do częstych kontaktów seksualnych, mają większe niż inni trudności z dostosowaniem się do zasad NPR, a tym samym są narażone na nieprawidłowe interpretacje wskaźników płodności. Niewłaściwa ocena zmierza bowiem do skracania okresu powstrzymywania się od współżycia i przyzwolenia na nie.
Stres. Mniej efektywne w stosowaniu NPR są takie pary małżeńskie, które napięcia związane z sytuacjami trudnymi (osobistymi, małżeńskimi, rodzinnymi, zawodowymi) rozładowują poprzez współżycie. Relaksacyjna i więziotwórcza wartość zbliżeń seksualnych jest przez niektórych małżonków wykorzystywana jako sposób radzenia sobie ze stresem lub wyraz przebaczenia i pojednania małżeńskiego w sytuacji konfliktu małżeńskiego. Wtedy oczywiście łamie się sztywne zasady, jakich wymaga NPR.
Ubóstwo. NPR okazuje się być szczególnie efektywnym stylem planowania rodziny w sytuacji ubóstwa. Zdeterminowanie małżonków do ograniczenia liczby dzieci jest tak duże, że szczególnie uważnie stosują się do wszystkich zaleceń związanych z metodą (Ryder, 1993, s. 725).
Autonomia w radzeniu sobie z ustalaniem dni płodnych.Badania prowadzone w Baltimore wykazały, że kobiety samodzielne w tym zakresie są zdecydowane do jego kontynuowania w 97%, a częstotliwość ciąż w tej grupie wynosiła 1,7%. Natomiast tylko 34% kobiet korzystających z porad nauczyciela w ustalaniu dni płodnych pragnęło po roku dalej stosować NPR, a wskaźnik poczęć wynosił 25%. Grupa „autonomiczna” cechowała się co najmniej dwójką dzieci oraz decyzją o zakończeniu prokreacji (Kambic, Martin, 1988).
Relacja z nauczycielem NPR. Osobisty kontakt z nauczycielem NPR oraz skoncentrowanie edukacji bardziej na parze małżeńskiej niż na samej kobiecie jest ważnym czynnikiem zwiększającym szansę efektywności NPR (Klaus, 1982). Bardziej efektywne w stosowaniu NPR są pary, które nauczyły się jego zasad w kontakcie z inną parą małżeńską i miały możliwość konsultacji z nią w początkowym okresie korzystania z danej metody. Ważność standardu nauczania NPR potwierdzają badania, w których uzyskano trzykrotnie większy wskaźnik poczęcia dziecka w wyniku nauczania przez niedoświadczonego nauczyciela (16.8) niż przez posiadającego właściwe kwalifikacje i doświadczenie własne (4.7) (Ryder, 1993, s. 725).
dr Dorota Kornas Biela,
W: Psychologiczne aspekty naturalnego planowania rodziny, „Naturalne Planowanie Rodziny, nr 2/2004, s. 5-6(3-8), www.zdrowarodzina.org