Prawdziwą oznaką inteligencji nie jest wiedza, tylko wyobraźnia. 

Albert Einstein

Są formą przedłużenia “tu i teraz” w życiu seksualnym. Często wyrażają potrzeby i życzenia dotyczące partnera, sytuacji, przebiegu pieszczot, czy stosunku. Z jednej strony bywają wyrazem kompensacji własnych problemów i trudności, z drugiej – mogą pełnić rolę terapii trudnych doświadczeń seksualnych. Ubogacają życie erotyczne, a co za tym idzie, mogą wzmacniać miłość i więź małżeńską. Mowa o fantazjach erotycznych.

Z czego wynikają? Czemu służą? Jaki mamy wpływ na ich pojawienie się? Na ile podlegają ocenie moralnej? Jak mogą wzmacniać miłość małżeńską? Spróbujmy się przyjrzeć tej rzeczywistości związanej z ludzką seksualnością.

Seks to nie tylko ciało i zmysły. To również wyobraźnia erotyczna, która rozwija się dzięki marzeniom i fantazjom. 

Wyobraźnia

Aby łatwiej zrozumieć, czym są fantazje erotyczne, warto zastanowić się nad istotą pojęcia «wyobraźnia». 

Wyobraźnia jest właściwością psychiczną człowieka, bez której niemożliwy byłby rozwój ewolucyjny człowieka. Dzięki swym funkcjom fizjologicznym mózg posiada zdolność do tworzenia wyobrażeń dwojakiego rodzaju: twórczych i odtwórczych. 

Wyobrażenia odtwórcze powstają na podstawie wrażeń i doznań zarejestrowanych w pamięci za pośrednictwem zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, smaku i dotyku. Polegają na wiernym odtwarzaniu w pamięci wcześniej przeżytych chwil lub urozmaicaniu ich, dodając nowe elementy do scenariusza przeżytych zdarzeń. 

Wyobrażenia twórcze zaś opierają się na budowaniu obrazów i sytuacji (oraz powiązaniu ich z określonymi emocjami), z którymi dany człowiek nigdy się nie zetknął ani ich nie przeżył. Wyobraźnia twórcza może również bazować na wcześniej zgromadzonym zasobie przeżyć, tworząc nową rzeczywistość poprzez twórcze przekształcenie nabytych wcześniej doświadczeń, dostosowując je do aktualnych potrzeb i dodając do nich sceny będące wyłącznie wytworem imaginacji. 

Szereg fantazji jest konsekwencją wykorzystania obu rodzajów wyobraźni. Plastyczność wyobraźni pozwala z kolei na dokonywanie zmian czasu i przestrzeni, w których toczą się przygody erotyczne; zmiany szczegółów rozgrywających się wydarzeń; usuwanie lub dodawanie istotnych elementów scenariusza. Pozwala to na intensyfikację doznań, wzmacnia pożądanie i może być inspiracją dla życia seksualnego. 

Warto dodać, że fantazje erotyczne są normalnym i naturalnym fenomenem psychiki, czymś, co składa się na naszą seksualność. Ujawniają się w nich zarówno nasze indywidualne cechy osobowości, jak również warunki społeczne, w jakich dojrzewaliśmy. A także mity i przesądy, którymi nasiąkamy. 

Fantazje erotyczne w okresie dojrzewania

Pierwsze fantazje erotyczne pojawiają się w okresie dojrzewania, kiedy na mózg zaczynają działać hormony płciowe, uruchamiają popęd, pojawia się potrzeba seksualna, czyli stan niedefiniowalnego napięcia w układzie nerwowym, który musi być ukierunkowany. Ukierunkowuje się na określone obiekty i w kontakcie z nimi uzyskujemy stan podniecenia. Wtedy pojawiają się myśli o nauczycielach, piosenkarzach, aktorach, sąsiadach, kolegach ze szkoły… 

Co ciekawe, wcale niemały procent młodych kobiet miewa fantazje związane z innymi kobietami. Staje się to często źródłem niepokoju dotyczącego własnej orientacji seksualnej. Jednak wydaje się, że są to obawy bezpodstawne – kobiety już w bardzo młodym wieku socjalizują między sobą bliskość. Dziewczynki bawią się razem, chodzą za ręce, przytulają się, czego chłopcy raczej nie robią. Ta bliskość powoduje, że kobiety mają mentalną więź i mogą reagować na bodźce erotyczne, których źródłem są przedstawicielki tej samej płci. Nie musi to wcale wynikać z faktu posiadania określonej orientacji seksualnej. Częściej taka reakcja czy fantazjowanie ma związek z potrzebą przeżywania doświadczeń i głębi uczuć, które łączą dwie kobiety, a czasami wynika to z czystej ciekawości. Poza tym mózg kobiety z racji swojej budowy ma większą łatwość do odbierania erotycznych bodźców. Amerykański autorytet w dziedzinie seksuologii, profesor John Bancroft uważa, że – jeśli chodzi o kobiety – większą skłonność do fantazjowania wykazują te z wysokim poziomem testosteronu. 

Co wyrażają fantazje erotyczne? 

Fantazje erotyczne wcale nie muszą opisywać sposobów wyrażania ukrytych pragnień. Często są one po prostu odbiciem zasłyszanych rozmów, przeczytanych lektur, obejrzanych filmów, które najczęściej stanowią reinterpretację głównych tematów ludzkiej miłości: pragnienia bycia pożądanym, szanowanym, podziwianym, pieszczonym…. Męskie pragnienie zwycięstwa nad konkurentami dzięki sile lub podstępowi… Kobiece pragnienie wywołania u mężczyzny pożądania nie do odparcia…. Ośmielenie się na przekroczenie granic prawa, konwenansów, bezpieczeństwa, z powodu pożądania, które zalewa ciało i duszę: tysiąc i jedna różnych scenerii w nieskończonych wariantach czasów i miejsc! Erotyczne opowieści, takie jak choćby biblijna Pieśń nad Pieśniami, oferują nam wszystkie odmiany fantazji: od fantastycznych do realistycznych, od dzikich po subtelne. Treść fantazji seksualnych uzależniona jest od wieku, płci, temperamentu seksualnego, religijności, poczucia zadowolenia ze współżycia seksualnego, istniejących zaburzeń. U jednych bywa zmienna, u innych fantazje są podobne. 

Na podstawie funkcjonującego w seksuologii piśmiennictwa wyróżniamy następujące kategorie fantazji seksualnych:

• konwencjonalne obrazy heteroseksualne z udziałem byłych, obecnych lub urojonych kochanków
• sceny przedstawiające seksualną potencję i przemożny urok osobisty
• zmiany warunków stosowanych praktyk seksualnych i pozycji
• uległość lub dominacja z sugestią pewnego poziomu przymusu lub siły fizycznej

Fantazje kobiet i mężczyzn

Mężczyźni częściej niż kobiety wyobrażają sobie, że podejmują jakieś działanie wobec swojej partnerki, natomiast w przypadku fantazji kobiet, to partner podejmuje działanie wobec nich. 

Mężczyźni częściej relacjonują doznania wizualne o charakterze seksualnym, a kobiety – bardziej emocjonalne i romantyczne. Kobiety częściej wyobrażają się w rolach uległych, gdyż w ich fantazjach mężczyzna poddaje się urokowi partnerki, natomiast męski wzorzec dominacji wynika z faktu, że kobieta w jego fantazjach nie może się oprzeć jego urokowi.

Brak pożądania, a fantazje erotyczne

Osoby, które skarżą się na brak seksualnego pożądania, przyznają, że nie posiadają  umiejętności wyobrażania sobie ani fantazjowania nawet wtedy, gdy są pieszczone. Pewna kobieta tłumaczyła terapeutce, że oglądając telewizję – wcale nie film erotyczny, może w łatwy sposób osiągnąć orgazm ale za to nie odczuwa niczego specjalnego podczas zbliżenia seksualnego. Jakaś blokada staje na przeszkodzie i nie pozwala wzbudzić erotycznych obrazów, które mogłyby poprawić jej małżeńskie życie seksualne. W dalszej rozmowie terapeutka odkrywa, że erotyczne obrazy istnieją w głębi umysłu tej kobiety, ale są oceniane jako kazirodcze i blokowane przez nieświadomą cenzurę. Trudność tej kobiety polega na wyborze między dwiema strategiami: 

• albo pozostawić zamkniętą puszkę Pandory i poświęcić małżeńskie życie seksualne, 
• albo pozwolić na jej otwarcie, nie wiedząc, co z tego wyniknie. 

Aby pokonać tę trudność, trzeba lepiej zrozumieć, jak funkcjonuje wyobraźnia erotyczna. Bodziec seksualny może zostać w nas uruchomiony przez odczuwanie zmysłowe, nawet w formie zwykłych wspomnień. I odwrotnie, stan emocjonalny może również odegrać rolę uruchamiającą: może wzbudzić pochód mentalnych obrazów, odtworzonych przez wewnętrzny dialog, tak jak dźwiękowy podkład pod film. Wyjście od obrazu, aby dojść do emocji, jest rolą wyobraźni. Wyjście od emocji, aby wydobyć obraz, jest domeną fantazjowania. Co ciekawe, fantazje mogą zostać wzbudzone przez nasze własne erotyczne wspomnienia i wywołać taką emocję, jaką chcemy. 

Praca nad myślami erotycznymi może więc być formą terapii trudnych seksualnych doświadczeń. Może pomóc w przezwyciężeniu lęku przed seksualnością, by osiągnąć radość z życia seksualnego.

Wpływ fantazji erotycznych na relację małżeńską

Wyobraźnia jako pierwsza wprowadza nas w arkana miłości i seksualności. Na długo przed pierwszym pocałunkiem, pierwszym dotykiem i wreszcie tak długo oczekiwaną inicjacją, karmi nas bogactwem przeżyć. Należy jednak uświadomić sobie, że całe bogactwo wyobraźni, w tym i fantazji erotycznych, może nieść niebezpieczeństwo nadmiernego “życia w wyobraźni”. Warto więc fantazje traktować jako część życia seksualnego, która nigdy jednak nie zastąpi realnego zbliżenia z drugą osobą. 

Wyobraźnia to sfera myśli. O ile uczucia pojawiają się same i nie podlegają ocenie moralnej, o tyle nad myślami można, a nawet trzeba pracować. Tak samo jest z fantazjami erotycznymi. 

W zależności od decyzji, w jakim kierunku będziemy kierować nasze myśli, wyobraźnia może mieć różne skutki dla nas oraz naszych relacji romantycznych. 

Gdyby odwrócić przykazanie “Nie pożądaj żony bliźniego swego”, można by sformułować je tak: “Pożądaj żony swojej”. Właśnie fantazje erotyczne, które prowadzą do ożywienia relacji seksualnej, mogą podsycać wzajemne pożądanie małżonków, a tym samym wzmacniać ich więź.

Są fantazje, które będą prowadzić małżonków do większej tęsknoty za sobą, podsycania romantyzmu, budowania nastroju. Kiedy małżonkowie akurat nie mogą współżyć lub są czasowo fizycznie daleko od siebie z powodu pracy, ich wyobrażenia twórcze oraz odtwórcze mogą zbliżać ich psychicznie, przygotowywać na moment wyczekiwanego zbliżenia i ożywiać ich relację romantyczną. Umiejętność fantazjowania będzie ważna szczególnie dla kobiet, które częściej mają problemy z doświadczaniem przyjemności seksualnej. Dodatkowo pozytywnie na ożywienie relacji może wpłynąć dzielenie się swoimi fantazjami. Mogą być one inspiracją do urozmaicenia życia seksualnego. Takich myśli, które służą budowaniu miłości, powinno być w małżeństwie jak najwięcej! Niedobrze jest, gdy umiejętność fantazjowania jest zablokowana lękami, często niestety skrywanymi pod pozorną moralnością. 

Jest to rzeczywistość o ogromnym potencjale dla wzbogacenia więzi, ale może też tę więź osłabiać. 

Jakie fantazje erotyczne będą osłabiały więź? Jest to kwestia indywidualnej wrażliwości, która w przypadku każdej osoby, a więc i każdej relacji, będzie inna. Na pewno jednak fantazje o osobach innych, niż małżonek, lub takie, których wyraźnym celem jest samo, nie nakierowane na relację z żoną/mężem, odczucie przyjemności, mogą psychicznie oddzielać małżonków od siebie. W zależności od osobowości i doświadczeń, wyobrażenia mogą przybierać bardzo różne kształty. Jeśli np. mamy kontakt z pornografią, nasze fantazje mogą podsycać uzależnienie. Jeśli jednak będziemy rozwijać erotyczne myśli w kierunku tych, pod wpływem których rośnie nasza bliskość psychiczna z żoną/mężem, staną się przestrzenią budowania więzi małżeńskiej. 

Zastanawiając się nad funkcją fantazji erotycznych w relacji miłosnej, trzeba zwrócić przede wszystkim uwagę na ich cel i skutki. Będą takie fantazje, których skutkiem będzie skupienie się tylko na sobie i przyjemnych odczuciach i coraz większa emocjonalna izolacja od partnera, a w dalszym ciągu, instrumentalne traktowanie. Będą z kolei takie fantazje, które wzajemnie będą przyciągać małżonków do siebie, pozwalać im przetrwać w wierności chwilę rozłąki i urozmaicać ich życie seksualne oraz uczuciowe. 

Fantazje erotyczne – ocena moralna

Pojawiające się spontanicznie fantazje nie podlegają ocenie moralnej. Są one elementem psychicznego życia człowieka i wyrazem jego seksualności, czego nie oceniamy moralnie. Ocena moralna dotyczy nie fantazji, ale decyzji związanych z ich rozwijaniem.

Zanim zapytamy się o dobro lub zło, trzeba najpierw uświadomić sobie rozwijającą się od jakiegoś czasu fantazję i  spróbować ją zinterpretować, czyli odkryć jej znaczenie. Fantazje mówią coś o człowieku, o jego osobowości, o relacji z małżonkiem. Gdy przychodzi moment uświadomienia sobie fantazji, przychodzi też moment wyboru, czy podtrzymywać dalej pojawiające się obrazy, czy też starać się je wyciszyć. Jest to moment świadomej i dobrowolnej decyzji, którą się podejmuje w świetle wartości, jakimi się żyje.  

Wiele fantazji jest wartych podtrzymywania z racji tego, że ożywiają więź z drugą osobą, ale są i takie, które będą więź osłabiały. Zobaczmy to na przykładzie: wyobrażanie sobie w czasie współżycia, że jest się z innym partnerem, aby uzyskać większą satysfakcję seksualną, wchodzi w konflikt z dążeniem do budowania więzi z realną osobą, z którą się współżyje. Samo pojawienie się takiej fantazji nie jest złem moralnym. Ujawnia jedynie problem, który wymaga odkrycia. Dopiero, gdy człowiek zobaczy, że dana fantazja oddala go od osoby, z którą współżyje, a nie chce, aby tak było, to rozwijanie jej uzna za złe dla więzi małżeńskiej, dla osobowego spotkania z drugim człowiekiem. Wtedy przestaje wzmacniać tego typu obrazy. 

Zależnie od skutków, jakie przynoszą fantazje, należy zdecydować, co z nimi zrobić: czy je podtrzymywać, czy starać się je wyciszać. 

Jest wiele fantazji i pragnień erotycznych, które przedstawiane partnerowi zyskują jego akceptację. Z reguły kobiety mają mniejszą tendencję do myśli erotycznych, niż mężczyźni. Fantazje kobiet można porównać do kwiatów w ogrodzie. Można je wypielęgnować i cieszyć się z ich obecności. 

Nasze fantazje, czy sny erotyczne są sposobem na obudzenie apetytu na seks, są też rodzajem – jak już wspomniano – terapii naszych trudnych doświadczeń. To właśnie realizacja wraz z współmałżonkiem fantazji seksualnych sprawia, że monogamiczny związek staje się miejscem kreatywności erotycznej, dzięki której życie seksualne staje się bardziej atrakcyjne i zbliża małżonków do siebie. 

 

Kamil Wojciechowski – absolwent seksuologii klinicznej w Instytucie Psychologii UAM w Poznaniu i teologii (Wydział Teologiczny UAM w Poznaniu). Prowadzi poradnictwo seksuologiczne. Prywatnie: mąż i ojciec czwórki dzieci.