Osoby starsze na pytane o swoje życie seksualne zazwyczaj odpowiadają – „te głupoty już nam nie w głowie”, co oznacza, że tą sferę życia już dość dawno „zakopały” bezpowrotnie.
W refleksji na temat seksualności ludzi starszych trzeba brać pod uwagę 2 podstawowe fakty: człowiek rodzi się i umiera jako osoba seksualna oraz seksualność w człowieku jest rzeczywistością dynamiczną i ciągle się zmienia. Fizyczne przemiany, które każdy przechodzi w ciągu życia mają swoje konsekwencje emocjonalne, społeczne i relacyjne. Wpływ na te zmiany mają głównie 3 elementy:
-zdrowie narządów płciowych oraz sprawność ich funkcjonowania;
-płeć biologiczna z charakterystycznymi dla każdej z nich cechami;
-relacja jako zdolność do przeżywania seksualności i intymności z drugą osobą.
Mogące się pojawić problemy seksualne u starszych mężczyzn są spowodowane fizjologicznymi zmianami w wyniku starzenia się organizmu oraz przebiegu niektórych chorób.
Najczęściej zgłaszane problemy to – znaczące opóźnienie w osiągnięciu wzwodu (ponadto może być on słabszy niż kiedyś). Im starszy mężczyzna, tym więcej czasu potrzebuje na osiągnięcie pełnego wzwodu, niezależnie od efektywności stosowanych technik stymulacyjnych. Jest on często osiągalny dopiero bezpośrednio przed wytryskiem. W jednym z badań z 1998 roku, ankietowano grupę zdrowych, seksualnie aktywnych 80 – 102-latków. Wśród najczęściej pojawiających się problemów pojawiły się:
-niezdolność utrzymania wzwodu (35%),
-niezdolność osiągnięcia wzwodu (28%),
-niezdolność osiągnięcia orgazmu (28%),
-ból pochwy partnerki lub brak nawilżenia (23%).
Do niedawna podejrzewano, że zmniejszenie sprawności seksualnej u starszych mężczyzn spowodowane jest niższym poziomem androgenów, ale najnowsze badania tego nie potwierdzają. Starsi męzczyźni, którzy oczekują ciągłej aktywności seksualnej, narażeni są na ryzyko niepowodzenia z uwagi na mniejszą wydolność fizyczną i odrzucenie ze strony partnerki z powodu innych oczekiwań z jej strony.
Kluczowa jest tu stała i otwarta komunikacja odnośnie zmian, które w sposób naturalny zachodzą.
W przypadku starszych kobiet niektóre problemy mogą być spowodowane negatywną opinią społeczną. Starsi mężczyźni są w tym zakresie i tak w lepszej sytuacji aniżeli kobiety, wobec których przyzwolenie społeczne na zachowania seksualne jest jeszcze mniejsze niż wobec mężczyzn.
U kobiet, podobnie jak u mężczyzn, zmiany chorobowe i procesy fizjologicznezwiązane ze starzeniem się organizmu mogą powodować problemy w funkcjonowaniu seksualnym. Zmiany w obrębie kobiecych narządów płciowych, które mogą utrudniać utrzymywanie stosunków seksualnych, a czasami wręcz je uniemożliwiać, polegają głównie na:
– zwężeniu wejścia do pochwy,
-wysuszeniu błony śluzowej przedsionka pochwy,
-skróceniu pochwy.
W konsekwencji może dochodzić do bolesności podczas stosunków i anorgazmii. Współcześnie istnieją bardzo skuteczne środki farmakologiczne regulujące zarówno nawilżenie pochwy, jak i zapobiegające dalszym zmianom w jej strukturze. Są to preparaty nawilżające i maści hormonalne, których stosowanie całkowicie bądź w dużym stopniu eliminuje dolegliwości powodowane zmianami starczymi w obrębie kobiecych narządów płciowych. Niska świadomość lekarzy na temat psychologicznych aspektów zmian starczych, powoduje, że kobiety pozbawione właściwej pomocy medycznej wycofują się z pożycia seksualnego, choć mogłyby czerpać z niego radość i satysfakcję.
W przypadku kobiet problemy seksualne wiązano z pojawieniem się menopauzy, kiedy to dochodzi do znacznego spadku produkcji estrogenu i progesteronu. Wyniki badań w tym obszarze nie są jednoznaczne. Okazało się nawet, że dla części kobiet ten okres jest związany z nasiloną aktywnością seksualną. Powodem jest tu między innymi ustąpienie lęku przed nieplanowaną ciążą.
Z psychologicznego punktu widzenia, przy zmniejszonych możliwościach fizycznych partnera, kobieta narażona jest na frustrację i rezygnację ze swoich potrzeb, łącznie z potrzebą potwierdzenia własnej kobiecości i atrakcyjności fizycznej. Jest to możliwe zwłaszcza w przypadku nieznajomości mechanizmów rządzących seksualnością starszego partnera. Na przykład potrzeba z jego strony silniejszej i dłuższej stymulacji może być zinterpretowana jako konsekswencja spadku własnej atrakcyjności.
Innym ryzykiem jest tu narażenie się na śmieszność w oczach otoczenia. Starsza kobieta bowiem demonstrująca takie same zachowania seksualne jak młoda kobieta, z pewnością nie zdobędzie dla nich (i siebie) akceptacji otoczenia.
Jeszcze do niedawna ludzie starsi uważani byli za „aseksualnych”. Chociaż do dzisiaj pokutuje stereotyp, jakoby starsi ludzie nie interesowali się seksem, dane pokazują, że zainteresowanie to trwa długo po 70. roku życia. Z badaniań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii wynika, że większość kobiet i mężczyzn w tym wieku umieszcza seks wśród „dość ważnych” tematów na liście swoich zainteresowań. Dane pochodzące z tego badania dają nam informację, że 54% badanych mężczyzn i 21% kobiet między 70 a 80 rokiem życia zadeklarowało, że uprawiało seks w ciągu ostatniego roku. 25% z tych osób twierdziło, że uprawia seks częściej niż raz w tygodniu. Sam wiek nie musi więc koniecznie mieć szczególnego wpływu na częstotliwość aktywności seksualnych, liczy się raczej ogólny stan zdrowia i dostępność partnera seksualnego. Ten drugi aspekt dotyczy głównie kobiet, ponieważ starszych samotnych kobiet i wdów jest znacznie więcej niż mężczyzn.
Podsumowując, życie seksualne nie ma daty ważności. To co istotne, to wsłuchiwanie się we wzajemne potrzeby i podążanie za nimi. Wielu starszym osobom pomogłoby uwolnienie się od stereotypów, które mogą ich „seksualnie unieruchomić”. Fałszywe jest twierdzenie że seksowne ciała są zawsze szczupłe, sprawne i skuteczne. Piękno ludzkiej seksualności polega na tym, że nie składa się ona ze skutecznego działania: składa się z wolności, intymności i właściwej percepcji. A tu jest miejsce na wszystkie ciała, na ciała w każdym wieku!
Warto na zakończenie podkreślić, że także Biblia wspomina o – przynajmniej dwóch – parach aktywnych seksualnie w okresie starości. Są to Abraham i Sara (rodzice Izaaka) oraz Zachariasz i Elżbieta (rodzice Jana Chrzciciela). Patrząc z perspektywy teologicznej Bóg mógłby sprawić, aby te pary zrealizowały swoje pragnienie potomstwa w sposób ponadnaturalny, „cudowny”. Jednak tak się nie dzieje, a reakcja Sary na wieść o tym, że ma zostać matką jest znamienna – „Uśmiechnęła się więc do siebie i pomyślała: «Teraz, gdy przekwitłam, mam doznawać rozkoszy, i mój mąż starzec?” (Rdz 18, 12).
Kamil Wojciechowski –absolwent seksuologii klinicznej w Instytucie Psychologii UAM w Poznaniu i teologii (Wydział Teologiczny UAM w Poznaniu). Prowadzi poradnictwo seksuologiczne. Prywatnie: mąż i ojciec czwórki dzieci.