Literatura fachowa opisuje następujące związki chemiczne wykorzystywane do świadomego niszczenia rozwijającego się ludzkiego życia: mifepristone, mizoprostol, Methotrexate, a także levonorgestrel, zarejestrowany w Polsce jako środek antykoncepcyjny Postinor-Duo. Mifepriston działa na macicę matki poprzez zablokowanie receptorów progesteronowych i odcięcie rozwijającemu się w niej dziecku możliwości pobierania tlenu i odżywiania się. Methotrexate zatrzymuje rozwój dziecka (podział jego komórek). Mizoprostol wywołuje poronne skurcze macicy. Levonorgestrel uniemożliwia zagnieżdżenie się w macicy organizmu ludzkiego na etapie blastocysty.

Aborcja farmakologiczna polega na użyciu najczęściej dwóch preparatów: podaniu doustnie dawki 600 mg mifepristonu (RU-486) – antyprogestagenu, który powoduje śmierć rozwijającego się dziecka na skutek przerwania dotleniania i odżywiania przez organizm matki, następnie po 36-48 godzinach podaniu doustnie lub dopochwowo dawki prostaglandyny – mizoprostolu lub gemeprostu, która wywołuje skurcze macicy prowadzące do wydalenia obumarłego dziecka z macicy. Zamiast mifepristonu stosuje się także lek przeciwnowotworowy (cytostatyk) np. Methotrexate. Środek ten oddziałuje na rozwijające się dziecko podobnie, jak na tkankę nowotworową – blokuje podział jego komórek i doprowadza do śmierci. Methotrexate podawany był dawniej w zastrzykach domięśniowych w przypadkach ciąży pozamacicznej w celu jej terminacji. W 1993 r. po raz pierwszy został użyty doustnie (razem z prostaglandyną) w celu aborcji dziecka prawidłowo rozwijającego się w macicy¹. Najpóźniej do 10-14 dni od przyjęcia ww. preparatów należy upewnić się, czy nastąpiło całkowite poronienie. Podawane środki mogą spowodować wady rozwojowe dziecka, w przypadku, gdy mimo wszystko nie doszło do jego śmierci².

Mifepriston (RU-486) hamuje rozwój i funkcję błony śluzowej macicy przez co utrudnia implantację zarodka, jeżeli do niej jeszcze nie doszło³. Podany po implantacji (od ok. 7 dnia od poczęcia) powoduje obumarcie organizmu ludzkiego rozwijającego się w macicy, poprzez zablokowanie możliwości jego naturalnego oddychania i odżywiania za pośrednictwem organizmu matki. Zmniejsza również produkcję endogennego progesteronu przez ciałko żółte równolegle blokując receptory progesteronowe, prowadząc tym samym do zwiększonej produkcji prostaglandyn oraz wzrostu wrażliwości macicy na ich kurczące działanie⁴. Preparat ten wchłania się z przewodu pokarmowego i najwyższe stężenie we krwi osiąga po 12 godzinach od doustnego podania. Mifepristonu nie należy stosować wraz z niektórymi lekami, takimi jak np.: karbamazepina, deksametazon, fenobarbital, fenytoina (Luminal), erytromycyna, itrakonazol, środkami przeciw zakrzepowymi jak np. Warfaryna (wzrasta ryzyko krwawień), kortykosteroidy⁵. Działania uboczne mifepristonu to krwawienia, a także ogólne osłabienie, bóle brzucha, biegunka, nudności i wymioty. Przeciwwskazania do stosowania mifepristonu to: potwierdzona lub podejrzewana ciąża pozamaciczna, obecność wkładki wewnątrzmacicznej (musi zostać usunięta przed podaniem środków farmakologicznych), niewydolność nerek, trwająca długotrwała kuracja kortykosterydowa, uczulenie na mifepriston, zaburzenia krzepliwości krwi lub zażywanie leków o działaniu antyzakrzepowym, wrodzona porfiria. (…)

Mizoprostol jest analogiem prostaglandyn PGE1 hamującym wydzielanie kwasu solnego, nasilającym wydzielanie śluzu tworzącego barierę śluzową w żołądku i pobudzającym wydzielanie wodorowęglanów. Zarejestrowany jest w Polsce jako środek stosowany w leczeniu wrzodu trawiennego. Zalecana dawka to 200µg dziennie przez 4 tygodnie. W przeciwwskazaniach do jego stosowania wyróżniona jest ciąża lub jej planowanie z wyraźnym naciskiem na wskazanie, aby przed zastosowaniem tego leku wykonać testy ciążowe a podczas terapii stosować sprawdzoną metodę antykoncepcji⁶. Obostrzenia te związane są z charakterystycznym dla prostaglandyn oraz ich analogów działaniem rozszerzającym naczynia krwionośne (przekrwienie, krwotoki), kurczącym na mięsień macicy (opisywanym przez kobiety jako podobne do bolesnych skurczów miesiączkowych), a także rozwierającym szyjkę macicy oraz indukującym czynność skurczową i porodową. W ten sposób mizoprostol zastosowany przez kobietę w ciąży może powodować poronienie, przedwczesny poród albo uszkodzenie płodu⁷.

Doustne lub dopochwowe stosowanie mizoprostolu w celu przerywania ciąży czy indukcji porodu stanowi zastosowanie niezgodne z rejestracją leku. Przepisy obowiązujące w Unii Europejskiej (dyrektywa 89/341/EEC) pozwalają lekarzom stosować zarejestrowane leki z innych wskazań, w innych dawkach czy innymi drogami podania niż te, dla których lek został zarejestrowany. Zapis ten podkreśla konieczność właściwego poinformowania pacjenta przed zastosowaniem leku niezgodnie z rejestracją. Leki zlecone niezgodnie z rejestracją nie mogą być jednak wydane przez farmaceutę ani podawane przez pielęgniarkę czy położną.

Przeciwwskazania do stosowania mizoprostolu to: uczulenie na mizoprostol lub inne prostoglandyny, niekontrolowane napady padaczkowe, ostry stan zapalny jelit.

Methotrexate to cytostatyk z grupy antymetabolitów działający głównie w fazie S cyklu komórkowego. Jest antagonistą kwasu foliowego – silnym inhibitorem dehydrogenazy tetrahydrofolianowej. Kwas foliowy (dihydrofoliowy – DHF), aby spełniać rolę ważnej witaminy w organizmu musi zostać przekształcony do kwasu folinowego (kwas tetrahydrofoliowy – THF), czynnego biologicznie związku, koniecznego dla syntezy kwasów nukleinowych. THF przenosi jednostki jednowęglowe do odpowiednich zasad. Tym samym hamuje syntezę kwasu tymidylowego (synteza DNA) i inozynowego (dla RNA) – prekursorów tymidynowych, adeninowych i guanidynowych nukletydów DNA i RNA. Zahamowanie aktywności enzymu katabolizującego reakcję redukcji DHF do THF powoduje brak tego ostatniego związku i zakłócenie życiowo ważnych funkcji komórki i w efekcie prowadzi do jej śmierci. Po podaniu doustnym wchłania się łatwo z przewodu pokarmowego⁸.

Lek ten stosowany jest w terapii nowotworów złośliwych i nowotworowych chorobach krwi (np. ostra białaczka limfoblastyczna).W informacji o lekach jako przeciwwskazanie widnieje ciąża i okres karmienia piersią, a w działaniach niepożądanych jest mowa o zaburzeniach jajeczkowania i spermatogenezy, zaburzeniach miesiączkowania i działaniu teratogennym. Inne działania niepożądane to m.in. ze strony przewodu pokarmowego: jadłowstręt, nudności i wymioty, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej oraz błon śluzowych o różnym stopniu; przy wysokich dawkach MTX – biegunka z objawami zespołu złego wchłaniania; krwotoczne zapalenie jelita, nawet perforacja oraz hepatotoksyczność. Ze strony układu nerwowego: neurotoksyczność dotycząca zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego – bóle głowy, zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, parestezje i ataksja, afazja, niedowład połowiczy, drgawki⁹.

W Polsce mifepriston (RU-486) nie jest zarejestrowany. Mizoprostol zarejestrowany jest wyłącznie do leczenia choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Methotrexate można stosować wyłącznie jako lek przeciwnowotworowy. Polskie przepisy nie są tak liberalne jak unijne i zastosowanie ww. preparatów do innych celów niż te, dla których zostały zarejestrowane, zgodnie z Ustawą o zawodzie lekarza, traktowane byłoby jako eksperyment medyczny, co wymaga zabiegów formalnych. Natomiast zgodnie z Ustawą o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz Kodeksem karnym działanie takie jest przestępstwem.

Postinor-Duo
Innym preparatem o działaniu wczesnoporonnym jest D-norgestrel (levonorgestrel), zarejestrowany w Polsce pod nazwą handlową Postinor-Duo. Produkowany jest przez węgierską firmę Gedeon Richter. Levonorgestrel ma silne działanie progestagenowe, antyestrogenowe i antygonadotropowe. To syntetyczny progestagen w wysokiej dawce, który oddziałuje na błonę śluzową macicy, nie dopuszczając do zagnieżdżenia blastocysty, czyli poczętej istoty ludzkiej w zarodkowym okresie życia. Pewne znaczenie ma również jego wpływ na błonę śluzową pochwy i jakość oraz skład śluzu szyjkowego¹⁰. Środek ten opóźnia także proces jajeczkowania, jeśli ono jeszcze nie nastąpiło i w związku z tym plemniki mogą nie zdążyć dotrzeć do jajeczka w odpowiednim do zapłodnienia momencie. Levonorgestrel zagęszcza także śluz w szyjce macicy, co blokuje drogę plemnikom. Producent dopuszcza stosowanie tego preparatu do 72 godzin po stosunku płciowym, w wyniku którego mogło dojść do poczęcia. Producent zastrzega także, że preparat nie jest skuteczny, jeżeli proces implantacji zarodka już się rozpoczął¹¹.

Działania niepożądane jak i przeciwwskazania do stosowania tego leku są podobne jak w przypadku innych progestagenów, jednak za względu na dużą dawkę hormonów ich nasilenie jest odpowiednio większe. Może też spowodować zaburzenia naturalnej gospodarki hormonalnej w organizmie.

Metoda Yuzpego

Kolejnym przykładem farmakologicznych działań wczesnoporonnych podobnych w skutkach do zastosowania levonorgestrelu może być tzw. metoda Yuzpego. Nazwa pochodzi od kanadyjskiego ginekologa, który opisał ją po raz pierwszy. Metoda polega na podaniu 4 pigułek zawierających etylenoestradiol w dawce 50 mg i lewonorgestrel w dawce 250 mg każda. Taki skład ma większość hormonalnych pigułek antykoncepcyjnych. Sposób użycia jest następujący: 2 tabletki zaraz po stosunku i kolejne 2 po 12 godzinach. Po zastosowaniu tej metody u 50 % kobiet odnotowano nudności, u 25% wymioty a także krwawienia nawet do 3 dni po zastosowaniu tych środków¹².

„Mini-pigułka”

Nie można w tym miejscu nie wspomnieć o tzw. mini-pigułkach. Pierwszy preparat tego typu został w Polsce zarejestrowany zaledwie przed dwoma laty (Cerazette produkcji holenderskiej firmy Organon N.V.). Pigułka taka zawiera tylko jeden hormon – progestagen, w dawce zbyt małej, aby zablokować jajeczkowanie, ale wystarczającej, aby spowodować takie zmiany w błonie śluzowej jamy macicy, które uniemożliwiają zagnieżdżenie się zarodka. Jeżeli nie dojdzie do zablokowania owulacji, wówczas dochodzi do efektu antynidacyjnego, który jest następstwem przemian w błonie śluzowej jamy macicy czyniących ją niezdolną do zagnieżdżenia zarodka. Mini-pigułka wywiera także wpływ na śluz szyjkowy, który staje się mniej przepuszczalny dla penetrujących plemników¹³.

Wkładka wewnątrzmaciczna

Zupełnie inna forma tzw. „antykoncepcji awaryjnej” to założenie wkładki wewnątrzmacicznej (spirali) znanej też pod nazwą IUD (intra-uterine device). Ma ona najczęściej kształt litery T (czasami wygląda jak S lub jeszcze inaczej) i umieszcza się ją w macicy. Wkładki mogą być zrobione z tworzyw sztucznych, ze stali, niektóre zawierają hormony. Najczęściej mają nawinięty srebrny lub miedziany drucik. Powodują one takie zmiany w błonie śluzowej macicy, które uniemożliwiają zagnieżdżenie się ludzkiego zarodka w stadium blastocysty. Hamują także ruchy jajowodów oraz zmieniają konsystencję śluzu, utrudniając aktywność plemników (jony miedzi lub srebra unieczynniają plemniki). Skuteczność wkładki zakładanej po stosunku, a więc jej działania wczesnoporonnego, jest wyższa niż 90%.

W przypadku stosowania wkładek wewnątrzmacicznych istnieje ryzyko: uszkodzenia ściany macicy, bezobjawowego wypadnięcia wkładki, bólów skurczowych, plamienia międzymiesiączkowego, obfitych miesiączek, zapalenia przydatków, poronienia septycznego, ciąży pozamacicznej a także zapalenia błony śluzowej jamy macicy i mięśniówki trzonu macicy. Ważnym powikłaniem przy stosowaniu wkładek jest też promienica narządu rodnego.

Pigułki „dzień po”, mini-pigułki, wkładki wewnątrzmaciczne należą do odrębnej grupy środków „kontroli urodzeń” zwanych też antyimplantacyjnymi, czyli antynidacyjnymi (niektórzy autorzy do tej grupy zaliczają także dwuskładnikowe pigułki antykoncepcyjne). Powodują one śmierć dziecka poczętego w stadium blastocysty, w związku z niemożnością jego zagnieżdżenia się w macicy. Jednakże ze względów handlowych, niektórzy ukrywają rzeczywisty mechanizm ich działania przez nazywanie ich środkami antykoncepcyjnymi¹⁴.

 

Ewa Siuda, farmaceuta, Służba życiu nr 2/2004, www.life.net.pl

---

¹ Trussell J., Raymond E., Statistical evidence about the mechanism of action of the Yuzpe regimen of emergency contraception, Obstetrics & Gynecology, vol. 93, 1999.

²Aborcja farmakologiczna – broszura www.waw.pdi.net/~polfedwo/publikacje/mat_info/RU486.htm

³ von Herzen H. i in., Low dose mifepristone and two regiments levonorgestrel for emergency con-traception: a WHO multicentre randomised trial, The Lancet, nr 360, 2002.

⁴Kostowski W., Farmakologia, PZWL, Warszawa 2001; [3] Danysz A., Kompendium farmakologii i farmakoterapii, Wyd. Medyczne, Wrocław 2002.

⁵www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginformation.html

⁶  Por. Kostowski, Danysz, www.nlm.nih.gov…

⁷  Kostowski W., Farmakologia, PZWL, Warszawa 2001;

⁸ www.pharmindex.pl

⁹ tamże.

¹⁰ tamże

¹¹www.antykoncepcja.com.pl/Postinor.htm

¹²E. Aubény-Présidente de l’Association Française pour la Contraception (AFC), La Contraception D’urgenceParis, 2002.

¹³Ehmann R., Poronne działanie doustnych środków antykoncepcyjnych, HLI, Gdańsk 2004.

¹⁴ tamże.