Większość spośród stosowanych w celach leczniczych substancji chemicznych wykazuje wielokierunkowe działanie na komórki, tkanki oraz narządy. Podanie leku sprawia, że możemy zaobserwować zamierzone bądź niezamierzone jego działanie. Niepożądane działanie leku może być związane z jego budową chemiczną, dawką oraz drogą podania, jak również osobniczą nadwrażliwością na składniki preparatu. Współczesna farmakoterapia nie dysponuje aktywnym lekiem, który byłby całkowicie bezpieczny w stosowaniu. Dotyczy to także preparatów hormonalnych stosowanych w celu antykoncepcyjnym. Obecnie jednak dysponujemy wiedzą, dzięki której znamy sposoby i metody zwiększające bezpieczeństwo farmakoterapii, w tym doustnej antykoncepcji hormonalnej.

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne są obecnie najczęściej stosowaną metodą antykoncepcyjną. Poszczególne składniki tych preparatów odpowiedzialne są za pojawienie się mniej lub bardziej uciążliwych działań niepożądanych, a ich intensywność będzie zależeć od tego, który z hormonów (estrogen czy gestagen) będzie dominujący.

 

Działania niepożądane, za które odpowiadają:
ESTROGENY	GESTAGENY
powiększenie i nadwrażliwość  piersi obrzęki przyrost masy ciała w mechanizmie zatrzymania wody nudności nadmierna wydzielina z pochwy bóle głowy, migreny brązowe plamy na twarzy (ostudy) nadwrażliwość na światło trądzik przetłuszczanie się włosów nadmierne owłosienie (hirsutyzm) przyrost masy ciała ze względu na wzrost łaknienia depresja utrata libido suchość pochwy

 

Zazwyczaj, rozpoczęciu brania tabletek antykoncepcyjnych towarzyszy atmosfera strachu i niepewności. Kobieta nie wie, czego ma się spodziewać, co sprawia, że skupia uwagę na wszystkich objawach będących potencjalnie skutkiem rozpoczęcia doustnej antykoncepcji. Większość kobiet wie, że nieprzyjemne skutki stosowania doustnej antykoncepcji mogą zniknąć w ciągu kilku miesięcy. Jednakże niektóre z nich, z obawy o własne zdrowie (patrz „Antykoncepcja hormonalna – bilans zysków i strat”. Poradnik Aptekarski #2/2006, 22-24.) lub z powodu pojawienia się niezbyt groźny aczkolwiek uporczywych działań niepożądanych, decydują się na ich odstawienie. (…)

Zatrzymanie wody

Skutkiem zatrzymania wody powodowanego przez estrogeny są nie tylko obrzęki ale także związane z nimi przybór masy ciała, bóle głowy, migreny oraz problemy ze szkłami kontaktowymi. Jeśli bóle głowy pojawiają się tylko lub prawie tylko w tygodniu bez tabletki oznacza to, że ból został spowodowany gwałtowną zmianą stężenia hormonów jakie ma miejsce w tym właśnie czasie. Jeśli tak jest rzeczywiście, pominięcie przerwy pomiędzy kolejnymi opakowaniami tabletek antykoncepcyjnych może w większości przypadków przynieść ulgę. Niestety skutkiem takiego postępowania mogą być, nieakceptowane przez część pań opóźnione krwawienia. Kompromisem może być trójcykliczny sposób przyjmowania tabletek polegający na przyjmowaniu trzech kolejnych opakowań tabletek antykoncepcyjnych bez przerwy. W ten sposób ogranicza się ilość tygodni w ciągu których mogą wystąpić bóle głowy. Natomiast, gdy bóle i napady migrenowe pojawiają się w ciągu ostatniego tygodnia preparatu trójfazowego, wystarczająca będzie zapewne zmiana na preparat jednofazowy. Jeżeli problem będzie się utrzymywał, rozwiązaniem może okazać się zmiana na preparat najnowszej generacji. (…)

Problemy okulistyczne (zmiany w gałce ocznej)

Inną niedogodnością towarzyszącą stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych są problemy ze szkłami kontaktowymi. Pod wpływem zatrzymania wody może dojść do nieznacznego zniekształcenia gałki ocznej, która może być podrażniana przez soczewkę kontaktową. Jeżeli zmiana preparatu bądź zmiana rodzaju soczewek okaże się nieskuteczna, jedynym rozwiązaniem może okazać się rezygnacja z tabletek dwuskładnikowych.

Należy również wspomnieć, że niektóre substancje lecznicze, poprzez swój wpływ na metabolizm, mogą podwyższać stężenie estrogenów nasilając w ten sposób zależne od estrogenów działania niepożądane. Do tego rodzaju interakcji zachodzi przy udziale związków będących inhibitorami metabolizmu hormonów płciowych (inhibitory izoenzymu CYP 3A4 cytochromu P450). Aby dodatkowo zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, nie należy równocześnie z tabletkami antykoncepcyjnymi przyjmować leków będących inhibitorami izoenzymu CYP 3A4 (cymetydyna, cyklosporyna, danazol, diltiazem, erytromycyna, flukonazol, fluoksetyna, fluwoksamina, indinawir, itrakonazol, ketokonazol, klarytromycyna, mibefradil) oraz popijać ich sokami zawierającymi duże ilości witaminy C (sok grapefruitowy).

Niewiele kobiet zdaje sobie sprawę, że doustną antykoncepcję hormonalną powinno się rozpoczynać od preparatów o pośredniej zawartości estrogenów, a nie – jak mogłoby się wydawać – najniższej. W ten sposób zyskujemy możliwość modyfikacji dawki nie tylko w kierunku obniżenia, ale także podwyższenia dawki estrogenowego składnika preparatu. Stosowanie preparatów o dominacji estrogenowej jest uzasadnione w sytuacji pojawienia się działań niepożądanych, za których wystąpienie odpowiadają gestageny. W przypadku przetłuszczania się włosów, pojawienia się trądziku, hirsutyzmu i depresji lub wystąpienia szczególnie uciążliwej (o czym świadczą głosy na forach internetowych) utraty libido i suchości pochwy przydatne okazują się preparaty zawierające gestageny nowej generacji (…) lub preparaty o dominacji estrogennej (…).

Depresja

Nowa generacja gestagenów prawie całkowicie pozbawiona jest zależnych od działania gestagennego efektów ubocznych, stąd dobre wyniki daje zastosowanie ich w przypadku wystąpienia depresji. Wyniki badań naukowych sugerują, że stosowanie hormonalnych preparatów antykoncepcyjnych modyfikuje wchłanianie witaminy B6, co skutkuje obniżeniem jego stężenia we krwi, a w konsekwencji obniżeniem nastroju. Pomocna w tej sytuacji okazuje się suplementacja wit. B6. Podkreślić jednak należy, iż konieczne jest zachowanie odstępu pomiędzy zażyciem preparatu hormonalnego i witaminowego.

Utrata libido

Największym paradoksem hormonalnej antykoncepcji wydaje się być obniżenie popędu płciowego, które samo w sobie jest najskuteczniejszą metodą antykoncepcyjną. Niezwykle trudno jest stwierdzić, ile winy za stan obniżenia popędu płciowego leży po stronie tabletek antykoncepcyjnych. Jeżeli antykoncepcja nie jest bezwzględnie konieczna, czasowym rozwiązaniem może być odstawienie doustnej antykoncepcji hormonalnej. Możliwe, że konieczna będzie  konsultacja seksuologa bądź psychiatry. Jednak w większości przypadków oczekiwany efekt może przynieść zmiana preparatu. Zastosowanie preparatu o dominacji estrogenowej lub zawierającego gestageny nowej generacji pomaga również w zależnej od gestagenów suchości pochwy.

Niezależnie od tego, jaki preparat będzie po raz pierwszy stosowany, należy go przyjmować przez co najmniej trzy miesiące. Dopiero wówczas można stwierdzić, czy preparat został dobrany właściwie. Jeśli pierwsza decyzja okaże się niezbyt trafna, kolejny preparat może złagodzić najbardziej uciążliwe objawy.

mgr farm. Monika Balcerkiewicz, Poradnik aptekarski, 4(12) 2007, s. 24-26

Od Redakcji: Autorka artykułu akceptuje antykoncepcję, wskazuje jednak na wiele trudności jakie się pojawiają w związku z jej stosowaniem. Warto się z nim zapoznać, ponieważ należy do nielicznych w fachowej prasie – medycznej czy farmakologicznej, które poruszają temat tabu – pojawiania się ubocznych skutków antykoncepcji. Ludzie mają prawo do informacji, nie tylko o skuteczności antykoncepcji hormonalnej, ale także o trudnościach związanych z jej stosowaniem. Warto się zapoznać z tym artykułem, biorąc poprawkę na niektóre sformułowania i sugestie, wypływające z innej opcji światopoglądowej.