Choroba afektywna dwubiegunowa, zwana wcześniej psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią, dotyka prawie 1% populacji i zmienia życie zarówno pacjenta, jak i jego najbliższego otoczenia. Jej istotą są zaburzenia nastroju o typie depresji lub manii przedzielone okresami normotymii – czyli prawidłowego nastroju.

 

Choroba może pojawić się w każdym wieku, ale najczęściej jej początek przypada na okres pomiędzy 20 a 30 rokiem życia. Zaburzenia afektywne są schorzeniem nawracającym; oznacza to, że po ustąpieniu depresji lub manii i różnie długim okresie remisji możliwe jest ponowne zachorowanie na epizod maniakalny lub depresyjny. Liczba nawrotów jest różna i trudna do przewidzenia.

 

EPIZOD DEPRESYJNY

Ta faza choroby charakteryzuje się obniżonym nastrojem, poczuciem smutku, przygnębienia, braku radości z życia. Napęd psychoruchowy jest zwolniony, co osoba chora przeżywa jako brak siły do wykonywania nawet najprostszych czynności. Występują zaburzenia w koncentracji uwagi, spowolnienie toku myślenia, trudności w planowaniu codziennych zadań, poczucie osłabienia pamięci. Większość pacjentów cierpi na zaburzenia snu pod postacią bezsenności lub nadmiernej senności. Zachwiane są cykle biologiczne, na przykład cykl miesięczny. Charakterystyczne są dobowe wahania nastroju polegające na pogarszaniu się samopoczucia rano, a poprawie wieczorem. Funkcje seksualne są osłabione, pacjenci nie mają „ochoty na seks” ani nie czerpią z niego satysfakcji.

 

EPIZOD MANIAKALNY

To jakby przeciwstawny biegun tej samej choroby. Nastrój pacjenta jest wzmożony, często z towarzyszącym mu poczuciem szczęścia i wszechmocy. Czasami nastrój zmienia się w gniewny, gdy pacjent natrafia na przeszkody w realizowaniu swoich zamierzeń. Tok myślowy jest przyspieszony, tak samo jak napęd psychoruchowy. Chory ma poczucie niespożytej siły oraz energii do działania. Co rusz ma nowe pomysły, które stara się wcielić w życie, ale brakuje mu cierpliwości aby sprawy doprowadzić do końca. Uwaga jest łatwo rozpraszana i przenosi się z jednej podniety na drugą. Potrzeba snu i jedzenia jest znacznie zmniejszona. Stan maniakalny daje poczucie niezwykłej atrakcyjności i kreatywności. Osoby chore narażają się na duże straty finansowe i moralne poprzez dokonywanie nieprzemyślanych zakupów, transakcji bankowych, wyruszanie w niezaplanowane podróże, zawieranie nowych znajomości. Zwiększony popęd seksualny skłania do przygodnych stosunków seksualnych, którym często towarzyszy nadużywanie alkoholu albo narkotyków.

Zarówno depresja, jak i mania mają różne natężenie: od stanu łagodnego do ciężkiego, czasami nawet z objawami psychotycznymi takimi jak omamy czy urojenia. Stany maniakalne dzielimy na hipomanię, czyli manię o łagodnym natężeniu, kiedy przyspieszenie toku myślenia oraz napędu psychoruchowego jeszcze nie dezorganizuje życia pacjenta a otoczenie podziwia go za operatywność, kreatywność, ciągłą gotowość do działania. W takim stanie pacjent może jeszcze skorygować swoje impulsy i popędy przesłankami racjonalnymi, ale intelekt nawet wtedy nie jest w stanie w pełni zapanować nad emocjami oraz instynktami. W pełnoobjawowym zespole maniakalnym nie ma już w ogóle mowy o kontroli popędów czy emocji. Można to obrazowo porównać do próby sterowania małą łódką na wzburzonym przez sztorm oceanie. Najcięższym stanem jest mania z objawami psychotycznymi, kiedy chory oprócz całkowicie zaburzonych emocji ma także doznania psychopatologiczne o typie omamów i urojeń.

 

SEKS – GRZECH CZY CHOROBA?

W depresji zapotrzebowanie na seks jest bardzo nikłe albo nie ma go wcale. Tutaj problem polega na braku aktywności. Po przeminięciu epizodu depresyjnego tak samo jak ustąpiły inne objawy depresji również ten objaw zanika i powraca charakterystyczna dla danej osoby aktywność seksualna oraz zdolność czerpania z niej przyjemności.

Stan maniakalny łączy się ze wzmożonym popędem seksualnym i trudnością z okiełznaniem tego popędu. Bezkrytycyzm chorego powoduje, że może wchodzić w relacje seksualne z przygodnie napotkanymi osobami. Naraża to chorych na możliwość zarażenia się chorobami wenerycznymi, kobiety na nieplanowaną ciążę, czasami na przemoc seksualną. Dodatkowym czynnikiem ryzyka nieodpowiedzialnych zachowań seksualnych jest często nadużywany alkohol.

 

Czy chorzy ponoszą odpowiedzialność za swoje postępowanie?

Psychiatrzy sądowi stoją na stanowisku, że mania jest chorobą znoszącą poczytalność. Oznacza to, że pacjent nie jest zdolny do świadomego pokierowania swoim postępowaniem ani zrozumienia znaczenia czynu.

Ponieważ choroba ta zaburza całe życie popędowe również sfera seksualna jest modyfikowana przez chorobę i wymyka się spod kontroli chorego. W fazie remisji nadmierny popęd ustępuje i powraca do swojego przedchorobowego poziomu. W tym okresie pacjent przeżywa też liczne wyrzuty sumienia spowodowane jego zachowaniem w manii. Czasami boryka się także z problemami prawnymi i zdrowotnymi, które są efektem tych zachowań.

Mamy tutaj do czynienia z „winą bez winy”, gdyż pacjent nie jest w stanie kontrolować swoich popędów oraz impulsów, pomimo prawidłowo funkcjonujących w okresie remisji hamulców moralnych oraz systemu wartości. W związku z tym odpowiedź na postawione powyżej pytanie będzie brzmiała – choroba!

 

ZAPOBIEGANIA

Czy w ogóle można zapobiegać zaburzeniom funkcji seksualnych w manii i depresji?

Oczywiście, że można – poprzez zapobieganie nawrotom tych zaburzeń. Ponieważ choroba afektywna dwubiegunowa jest schorzeniem przewlekłym i nawrotowym, jedynym skutecznym sposobem postępowania jest profilaktyczne przyjmowanie leków stabilizujących nastrój. Zadaniem tych leków jest wyrównanie stanu emocjonalnego pacjenta i zabezpieczenie go zarówno przed nawrotami depresji, jak i manii. Jeżeli natomiast z różnych względów dojdzie do rozwoju epizodu chorobowego to szybki kontakt z lekarzem i aktywne leczenie może zapobiec wszystkim negatywnym skutkom choroby.

Zadanie lekarza oraz terapeuty polega na współpracy z pacjentem, aby zrozumiał, że leczenie profilaktyczne może tak zmodyfikować przebieg choroby, iż zapobiegnie dalszym nawrotom choroby.

 

Storrada Grabińska-Ujda

specjalista psychiatra, specjalista psychoterapii uzależnień