W liście do Galatów św. Paweł przeciwstawia ciało duchowi: „Ciało […] do czego innego dąży niż duch, a duch do czego innego niż ciało” (Ga 5,17). W tym fragmencie – głosi papież – nie chodzi o przeciwstawienie ciała jako materii duchowi czy duszy i zwrócenie uwagi na istnienie w nas tych dwóch przeciwstawnych i różnych od siebie substancji czy elementów. To napięcie istnieje tylko wewnątrz człowieka, w jego sercu.
Ciało w teologii św. Pawła oznacza człowieka, którego serce jest poddane światu, człowieka żyjącego w obrębie tych wartości, które świat narzuca człowiekowi. Człowiek cielesny żyje na przeciwnym biegunie w stosunku do tego, «czego chce Duch».
Św. Paweł pisze o rozdarciu, które jest w nim – o złu, które robi, choć tego nie chce i o niemożliwości czynienia dobra, które chce (por Rz 7,19). „Napięcie pomiędzy „ciałem” a „duchem” w człowieku „wyraża się jako „przesilanie się” dobra i zła w jego sercu”(TC). W obecnym stanie człowieka, po grzechu pierworodnym, „życie według ducha” jest słabe, nie wystarczalne, często przegrywa walkę z „ciałem” i dlatego konieczne jest jego wewnętrzne wzmocnienie, aby spełniło się to „czego chce Duch”.
Przeciwstawienie „życia według ciała” i „życia według Ducha” znajduje się także w Liście do Rzymian. Św. Paweł pisze: „Ci bowiem, którzy żyją według ciała, dążą do tego, czego chce ciało; ci zaś, którzy żyją według Ducha — do tego, czego chce Duch. Dążność bowiem ciała prowadzi do śmierci, dążność zaś Ducha — do życia i pokoju. A to dlatego, że dążność ciała wroga jest Bogu, nie podporządkowuje się bowiem Prawu Bożemu, ani nawet nie jest do tego zdolna. A ci, którzy żyją według ciała, Bogu podobać się nie mogą. Wy jednak nie żyjecie według ciała, lecz według Ducha, jeśli tylko Duch Boży w was mieszka. Jeżeli zaś kto nie ma Ducha Chrystusowego, ten do Niego nie należy. Jeżeli natomiast Chrystus w was mieszka, ciało wprawdzie podlega śmierci ze względu na [skutki] grzechu, duch jednak posiada życie na skutek usprawiedliwienia” (Rz 8,5-10).
Fragment ten jest umieszczony w kontekście nauki o usprawiedliwieniu. Paweł mówi o grzechu pierworodnym, który spowodował „życie według ciała” i sprawił, że człowiek ma tendencję, nosi w sobie stałą skłonność do złego życia. Zmartwychwstanie Chrystusa jest zapowiedzią jej ostatecznego przezwyciężania wraz ze śmiercią, do której prowadzi. „Ten, co wskrzesił Chrystusa [Jezusa] z martwych, przywróci do życia wasze śmiertelne ciała mocą mieszkającego w was swego Ducha” (Rz 8,11). Przedstawiając ostateczne, eschatologiczne owoce odkupienia dokonanego przez Jezusa Chrystusa, św. Paweł pokazuje, że usprawiedliwienie jest przeznaczone także dla człowieka „historycznego”, czyli dla nas obecnie żyjących. Jest ono „autentyczną mocą działającą w człowieka – mocą, która ujawnia się i potwierdza w jego uczynkach”(TC). Ta moc to moc samego Jezusa Chrystusa działającego wewnątrz człowieka przez Ducha św.
W liście do Galatów (Ga 5,11-23) św. Paweł wymienia uczynki rodzące się z ciała: nierząd, nieczystość, wyuzdanie, uprawianie bałwochwalstwa, czary, nienawiść, spór, zawiść, wzburzenie, niewłaściwa pogoń za zaszczytami, niezgoda, rozłamy, zazdrość, pijaństwo, hulanki i tym podobne. Owocem zaś ducha jest: miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie.
Mówiąc o „uczynkach ciała” apostoł wymienia nie tylko „nierząd, nieczystość, wyuzdanie, pijaństwo, hulanki — a więc te ludzkie zachowania, które kojarzą się z grzechami ciała, użycia zmysłowego, ale także inne grzechy, które nie kojarzą się nam z nadużywaniem ludzkiego ciała i jego zmysłów, takie jak: uprawianie bałwochwalstwa, czary, nienawiść, spór, zawiść, wzburzenie, niewłaściwa pogoń za zaszczytami, niezgoda, rozłamy, zazdrość. (Ga 5,20-21). Wymienione uczynki nazwalibyśmy „grzechami ducha” ludzkiego a nie „ciała”. Sens takiej klasyfikacji – jako „uczynków ciała” rozumiemy dopiero, gdy wiemy o szerszym znaczeniu jakie posiada „ciało” w listach św. Pawła, że jest ono przeciwstawione nie człowiekowi i jego duchowi (duszy), ale Duchowi Świętemu działającemu w człowieku, w jego duchu (duszy).
Życie „według ciała” i życie „według Ducha” uzewnętrznia się w uczynkach, które rodzą się z ciała lub z Ducha. Z ciała rodzą się uczynki, które są wyrazem potrójnej pożądliwości. Z Ducha rodzi się etos Odkupienia – miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie. „Za każdym z tych urzeczywistnień, tych uczynków i zachowań, tych cnót moralnych stoi swoisty wybór, czyli wysiłek woli, owoc ducha ludzkiego przejawiający się w wyborze dobra. Mówiąc językiem Pawła: „duch” [ludzki] pożąda przeciw „ciału” (Ga 5,17) i okazuje się w tym swoim „pożądaniu” silniejszy od „ciała” i jego pożądań (zrodzonych z troistej pożądliwości). Okazuje się zaś mocniejszy w tym zmaganiu pomiędzy dobrem a złem dzięki mocy Ducha Świętego, która działając wewnątrz ducha ludzkiego sprawia, że pożądanie tego ducha owocuje dobrem. Są to więc nie tylko — i nie tyle — same „uczynki” człowieka, ile „owoce”, czyli skutki działania „Ducha”w człowieku. I dlatego Paweł mówi o „owocach Ducha”, pisząc to słowo z wielkiej litery” (TC).
Wyjaśnienia wymaga także fragment listu do Rzymian. Paweł pisze: „Jesteśmy więc, bracia, dłużnikami, ale nie ciała, byśmy żyć mieli według ciała. Bo jeżeli będziecie żyli według ciała, czeka was śmierć. Jeżeli zaś przy pomocy Ducha uśmiercać będziecie popędy ciała — będziecie żyli” (Rz 8,12-13). „Paweł, który mówi o „uśmiercaniu popędów ciała przy pomocy Ducha”, mówi o tym samym, o czym mówił Chrystus w Kazaniu na Górze, odwołując się do serca ludzkiego i wzywając to serce do przezwyciężania pożądań, które wyrażają się już nawet „w patrzeniu” mężczyzny na kobietę, dając w ten sposób folgę pożądliwości ciała”(TC). Życie według ciała owocuje śmiercią Ducha. Prowadzi do śmierci, która oznacza grzech śmiertelny.
opr. br. Ksawery Knotz